نقد و بررسی دیدگاه چند اندیشمند معاصر در باب فلسفه اسلامی

فلسفه اسلامی و تاریخ آن از دیرباز مورد توجه و از زمره علائق شرق شناسان، مورخان و اندیشمندان غربی و نویسندگان مسلمان بودهاست. در مقدمه رساله حاضر مختصات عام تلقی این مورخان و اندیشمندان از فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار گرفتهاست. بر این اساس به دو خطای پدیدآمده در این تلقیها اشاره شدهاست. خطای نخست اینکه، تصور میشود حیات فلسفه اسلامی با ابنرشد پایان پذیرفته است. دومین خطا که آگاهانه یا ناآگاهانه رخ داده و میدهد، تغییر عنوان فلسفه اسلامی به عربی است. متأسفانه در کتاب راهنمای کمبریج بر فلسفه اسلامی ـ که این رساله ترجمه بخشی از آن است ـ نیز این تغییر نامِ نادرست، صورت گرفتهاست. از آنجا که ویراستاران اثر، دلایل خود برای این تغییر نام را ذکر کردهاند، ابتدا ادله ایشان مورد نقد قرار گرفته و سپس به تفصیل توضیح دادهشده که فلسفه اسلامی به چه معنا اسلامی است. قید اسلامی در عنوان « فلسفهی اسلامی » قیدی وصفی است به این معنا که فلسفهی اسلامی فلسفهای است که در جهان اسلامی یعنی در منطقهای جغرافیایی تحت حکومت مسلمانان و در طول هزار سال دورهی اسلامی پدید آمدهاست. فلسفهی اسلامی در مقام داوری دارای هویتی مستقل است و تأثیر آموزههای اسلام در این مقام مستلزم تناقض و مردود است. بنبراین در ادامه به بررسی گونههایی از تأثیر آموزههای وحیانی بر فلسفه که خدشهای به ماهیت فلسفی آن وارد نمیسازند پرداختهشدهاست. تأثیرات مستقیم عبارتنداز تأثیر در جهتدهی، تأثیر در طرح مسأله، تأثیر در ابداع استدلال و تأثیر در رفع اشتباه که همگی مرتبط با مقام گردآوری هستند. گذشته از تأثیرات چهارگانهی فوق ( که ممکن است با تفحص بیشتر بر تعداد آنها افزودهشود )، عوامل دیگری نیز در تحقق وصف اسلامی برای این بنای فلسفی نقش دارند که شاید بتوان آنها را تأثیرات غیرمستقیم نامید وتوضیح آنها در مقدمه رساله آمدهاست. اثری که ترجمه بخشی از آن ارائه شده، مجموعه مقالاتی در باب فلسفه اسلامی است که توسط انتشارات کمبریج به چاپ رسیدهاست. علاوه بر درآمد، 6 مقاله از 18مقاله کتاب برای ترجمه انتخاب شدهاست. این مقالات عبارتند از: 1ـ یونانی به عربی: سنت نوافلاطونی در ترجمه ( مشتمل بر این مطالب: چهرههای برجسته دوره متأخر باستان- انتقال فلسفه نوافلاطونی به جهان اسلام- سنت نوافلاطونی اسلامی) 2- کندی و دریافت فلسفه یونانی (مشتمل بر آراء او در باب: مابعدالطبیعه، علمالنفس، علم طبیعی و اسلام) 3- سهروردی و سنّت اشراق (مشتمل بر زندگانی سهروردی- تألیفات سهروردی و گذار از فلسفه مشاء به فلسفه اشراق- شهود نامگرا و نقد بر ابنسینا- مابعدالطبیعه مکتب نوافلاطونی اشراق- سیاست اشراق- مکتب اشراق) 4- عرفان و فلسفه: ابن عربی و ملاصدرا (شامل ارتباط فلسفه و عرفان- هستیشناسی- معرفتشناسی- نجاتشناسی) 5ـ عربی به لاتینی: استقبال از فلسفه اسلامی در اروپای غربی (مشتمل بر این مطالب: فلسفه اسلامی به مثابه معبر فلسفه ارسطویی- سنتهای اسلامی، مستقل از مجموعه آثار ارسطویی- قرن سیزدهم میلادی- آثار فرافلسفی- ترجمه آثار فرافلسفی عربی- در اواخر قرون وسطی و دوره رنسانس) 6- گرایشهای اخیر در فلسفه عربی و ایرانی (مشتمل بر این عناوین: فلسفه نظاممند- صائنالدین و سازگاری دین و فلسفه- مسائل فلسفی در گرایشهای عربی و ایرانی متأخر)